امروزه انواع خاموش کننده دستی ، در زمینه اطفاء حریق توانستهاند نقش بسیار پر رنگ و مؤثری داشته باشند؛ چراکه اگر آتش از کنترل خارج شود، میتواند خسارات و ضررهای زیادی را به وجود بیاورد. البته میبایست هنگام استفاده از این تجهیزات، از طریقه صحیح بهکارگیری آن نیز اطلاع و آگاهی داشت تا بتوان بهدرستی از آن استفاده کرد و عملکرد خوبی را در خاموش کردن آتش از خود نشان دهد.
ماهیت انواع خاموش کننده چگونه است؟
همانطور که میدانید خاموش کننده ابزاری است که برای مهار آتش و خاموش کردن آن طراحی شده است. در این میان خاموش کننده دستی ، کپسولهایی با ظرفیت ۱۴ لیتر یا ۱۴ کیلو هستند که میتوان بهراحتی آنها را حمل کرد. نوع بزرگتر آنها نیز که به چرخدار ها معروف هستند در اوزان ۲۵-۵۰-۷۵ هستند و بزرگتر از این ها هم بر روی خودروها قرار دارند و یا بهطور ثابت در محل مورد نظری نصب میشوند. این تجهیزات انواع متفاوتی دارند، از جمله:
خاموش کننده پودری یا Powder Fire Eextingulsher
یکی از کپسولهایی که بهطور معمول برای خاموش کردن حریق مایعات قابل اشتعال مورد استفاده قرار میگیرد، خاموش کننده پودری است. درواقع عامل پودر، بخشهایی از مواد را که در تشکیل واکنش شیمیایی نقش اساسی دارند، از یکدیگر جدا میکند و به این صورت باعث مهار آتش میشود. ازاینرو با قرار گرفتن مواد پودری درون کپسول بر روی رادیکالهای آزاد تجزیه شونده، روند واکنشپذیری با اکسیژن را متوقف میکنند.
عملکرد منحصربهفرد خاموش کننده دستی پودری باعث شده، هنگامی که نیاز به خاموش کردن سریع آتش است، گزینهای بسیار مناسب و فوری محسوب شوند. یکی از ترکیباتی که برای تولید انواع خاموش کننده مورد استفاده قرار میگیرند، فسفات مونو آمونیوم استABC، در دمای ۱۷۷ درجه سانتیگراد ذوب میشود و آتش را خفه میکند. بیکربنات سدیم و بیکربنات پتاسیم نیز موادی دو گروه آتش را مهار می کند و بی کربنات سدیم، یکی از مؤثرترین و عوام ترین مواد در خاموش کردن حریق است که میتواند سطح مقطع بزرگتری را در بربگیرد.و نوع دیگر پودر آتش نشانی گروه D یا همان آلکائین ها می باشد که برای فلزات قابل اشتعال کاربرد دارد.
به دلیل وجود مواد شیمیایی در ترکیبات نوع پودری خاموش کننده دستی ، بهتر است در محلهایی مانند اتاقهای جراحی، آزمایشگاهها، آشپزخانهها، رستورانها، کافهها و یا محل استقرار وسایل الکتریکی، از آن استفاده نشود.
خاموش کننده آبی یا Water Fire Eextingulsher
استفاده از آب برای خاموش کردن آتش مواد جامد، ازجمله چوب، کاغذ، منسوجات و هر مواد کربنی دیگر، همیشه یکی از روشهای متداول بوده است. بهطورکلی این ماده میتواند وسایل در حال سوختن را خنک کند و دمای آنها را به کمتر از دمای احتراق برساند تا درنهایت مهار آتش آسان شود. یکی از مزیتهای بزرگی که خاموش کننده دستیآبی از آن برخوردار است، جلوگیری از احتراق دوباره میباشد.
عملکرد مناسب آب در برابر آتش به دلیل افزودنی است که به مواد خاموش کننده آبی اضافه میشود. این ماده باعث میشود تا خاصیت کشش سطحی آب کاهش پیدا کند و نرمتر شود. این قابلیت موجب نفوذ سریعتر آب به مواد در حال سوختن میشود. به دلیل نداشتن هیچگونه مواد شیمیایی در ترکیبات این نوع خاموش کننده، میتوان از آن بدون نگرانی در محیطهایی که غذاها، کودکان و یا افراد آسیبپذیر و سالمند حضور دارند، استفاده کرد.
توجه شود به هیچ عنوان در آتش سوزی های الکتریکی از این کپسول استفاده نشود.
خاموش کننده گازی یا Carbon Dioxide Fire Eextingulsher
در صورتی که لوازم الکتریکی و برقی همچون تابلو برق ها آتش بگیرند، برای مهار و اطفای حریق از کپسولهایی که حاوی CO۲هستند، استفاده میشود. استفاده از این خاموش کنندهها مزایای زیادی دارد، از جمله:
- قابلیت نفوذ زیاد
- عایق الکتریسیته
- قدرت اطفای حریق بالا
- عدم خسارت به تجهیزات موجود در محیط
- عدم ماندن اثر مواد خاموش کننده دستی بر روی محیط
اما لازم است بدانید که به دلیل وجود گاز دیاکسید کربن در آن، درصد حضور اکسیژن هوا کاهش پیدا میکند و حتماً باید پس از استفاده از آن، تهویه هوا صورت بگیرد. همچنین بهتر است از این محصول برای خاموش کردن حریق مواردی خاص مانند، فلزات راکتیو مثل سدیم و پتاسیم، مواد شیمیایی اکسیژندار مثل نیترات سلولز، هیدریتهای فلزی و لاک پیروکسیلین که بهصورت یک پوشش ضخیم است، استفاده نشود.
خاموش کننده کف یا Eextingulsher Foam Fire
این محصولات عموماً برای خاموش کردن آتشسوزیهای به کار گرفته میشوند که در آنها مواد جامد و مایعات قابل اشتعال وجود داشته باشد. درواقع عملکرد این نوع خاموش کننده دستی به طریقی است که پس از تخلیه، مواد کفی بر روی حریق، بهصورت یک لایه پوششی قرار میگیرند و موجب خفه شدن مواد در حال سوختن میشوند؛ به این طریق احتراق مجدد نیز صورت نمیگیرد.
خاموش کننده هالوژنه یا Halogenated Fire Eextingulsher
هالوژنه نوعی دیگر از خاموش کنندههای گازی هستند که در ترکیبات آن کربن، فلوئور، کلر و برم در کنار گاز هالوژن وجود دارند. این گاز خطری برای انسانها ندارد و میتوان در هر نوع آتشسوزی از آن استفاده کرد. به دلیل سنگین بودن ماده خاموش کننده دستی نسبت به هوا، با قطع واکش شیمیایی بین مواد، مانع از ورود اکسیژن به روند سوختن میشود. مزایای هالوژن مانند نوع گازی کربن دی اکسید است اما امروزه به دلیل ضررهایی که این مواد بر روی لایه ازون میگذارند، استفاده آن ممنوع شده است.
ویژگی های انواع خاموش کننده دستی
خاموش کنندهها میتوانند با توجه به پارامترهای مختلف، با یکدیگر تفاوتهایی داشته باشند. اندازه و ظرفیت، یکی از مهمترین عواملی هستند که کپسولها را متمایز میکنند. این دو پارامتر از استاندارد خاصی پیروی نمیکنند و به همین دلیل میتوان وابسته به نیاز و خواسته کاربر، کپسول را با ظرفیتهای مختلف در کارخانههای مربوطه تولید کرد؛ اما حداکثر ظرفیت خاموش کننده دستی ۱۴ لیتر است و وزنی حدود ۲۳ کیلوگرم دارد.
از طرفی کپسولهای خاموش کننده با ظرفیت زیر ۴ لیتر، شلنگ ندارند و بهطور مستقیم عمل میکنند. عملکرد آنها در هر کشور، طبق استانداردهایی که آن کشور تعیین کرده است تنظیم میشود. به همین دلیل، عواملی مانند میزان پرتاب مواد، نسبت مواد درون کپسول، طرز عملکرد سیلندر و یا تأمین فشار مورد نیاز، در خاموش کنندههای کشورهای مختلف میتواند متغیر باشند.
میزان پرتاب مواد درون کپسول
زمانی که شما بخواهید آتش را مهار کنید، میبایست فاصله خود را با آتش حفظ کنید تا در صورتی که آتش پیشرفت کرد، آسیبی به شما وارد نشود. به همین دلیل استانداردهایی برای میزان پرتاب خاموش کننده دستی تعیینشده تا بتوان بدون آنکه نزدیک آتش شد، آن را خاموش کرد. این پارامتر در کپسولهای مختلف، وابسته به ظرفیت و ابعادی که دارند، متفاوت خواهد بود؛ اما بهطورکلی بین ۲ تا ۷ متر است.
نسبت تخلیه مواد درون کپسول
استانداردی کلی برای نسبت مواد درون خاموش کننده وجود دارد که در هنگام تولید آن، نباید از مقادیر تعیینشده کمتر باشد. این مقادیر برای آب و کف ۹۵ درصد، پودر بعد از تخلیه ۸۵ درصد، هالوژن تا قبل از اینکه به حالت مایع خارج شود، ۸۵ درصد، کربن دی اکسید تا وقتی که به حالت مایع خارج شود، ۷۶ درصد است.
تأمین فشار موردنیاز
تا قبل از ساخت انواع خاموش کننده دستی یا مکانیکی، بهمنظور اطفای حریق از سطلهای شن و یا قوطیهایی که حاوی پودرهای مخصوص بودند، استفاده میکردند و با دست مواد را بر روی آتش میریختند. ازاینرو عامل فشار برای خالی کردن این مواد وجود نداشت اما امروزه به دلیل طریقه متفاوت استفاده از تجهیزات اطفای حریق و ساز و کار خاص آنها، عوامل فشار درون سیلندرها وجود دارند؛ از جمله:
- فشار درونی مواد داخل کپسول
- بهکارگیری فشار هوا از طریق فشردن هوای خشک به درون سیلندر
- فشار یک گاز بیاثر مانند N۲ و یا CO۲ که درون کارتریج وجود دارد
شیوه عملکرد سیلندرهای خاموش کننده دستی چگونه است؟
سیلندر درون خاموش کنندهها از نظر عملکرد به دو دسته تقسیم میشوند.
- شیوه واژگون: این روش بیشتر در خاموش کنندههای قدیمی، سودا اسید و یا فوم شیمیایی دیده میشود. در این روش برای خارج شدن مواد، ابتدا باید آن را بهطور واژگون قرار داد. اگر این عمل را برای آن دسته از کپسولهای قدیمی انجام ندهید، در عوض مواد اطفاء آتش، تنها عامل فشار آن خارج میشود. دستگیره تاشوندهای که در انتهای کپسول قرار دارد، نشاندهنده وجود این نوع سیلندر و عملکرد خاموش کننده دستی است.
- شیوه مستقیم: در این کپسولها، برای خارج شدن مواد، دیگر نیازی به واژگون کردن کپسول نیست و میتوان بهصورت مستقیم از آن استفاده کرد. درواقع اگر این نوع از خاموش کننده دستی را واژگون کنید، عامل فشار از نازل (Nozzle) خارج میشود و دیگر مواد اصلی، تخلیه نمیشوند.
